Liefde in verhouding – Een nieuw perspectief op trouw en ontrouw
Voor het tijdschrift Systeemtherapie (www.tijdschriftsysteemtherapie.nl) scheef ik deze zomer een recensie van het nieuwste boek van Esther Perel. De Belgisch-Amerikaanse relatietherapeut die wereldwijd furore maakt met haar discours over ontrouw.
Het tijdschrift viel vorige week vrijdag in mijn brievenbus. Blij met het eindresultaat - na wat zomers schrijfwerk en een fijne correspondentie met de eindredacteurs. Ik volgde enkele masterclasses en workshops bij Perel (de School voor Relatietherapie werkt nauw samen met Perel en nodigt haar regelmatig uit). Haar stem is een grote meerwaarde voor mijn praktijkwerk. Als het over de liefde gaat hebben we sterke stemmen nodig. Want de liefde is veel te belangrijk om aan clichés en simplismen over te laten. Voor het eerst in de geschiedenis proberen we immers geborgenheid en avontuur te verenigen in het huwelijk.
Wil je kijken naar trouw en ontrouw in je relatie?
Had je een affaire en wil je bekijken of en hoe jullie dit als koppel kunnen herstellen?
Werd/ben je verliefd en zet het je relatie onder druk?
Ik kijk graag met jullie mee.
De volledige recensie lees je hier:
Liefde in verhouding Een nieuw perspectief op trouw en ontrouw
Esther Perel (2018).
Amsterdam: A.W. Bruna Uitgevers B.V.: Nederlandstalig. 352 pp., € 20,-. ISBN 9789400509092.
Kan een psychotherapeute ook rocksterallures hebben? Als je Esther Perel heet, in New York woont en de wereld rondreist om over liefde, lust en ontrouw te praten, wel. In 2015 kreeg ze een theaterzaal gevuld in Antwerpen voor de School voor Relatietherapie. Zoals ze over het podium danste met haar headset en sprak over seksualiteit en erotiek, had ze de vierhonderd therapeuten in de zaal in haar elegante broekzak. Ze jongleert met existentiële paradoxen en het publiek hangt aan haar gestifte lippen.
Oorspronkelijk is ze opgeleid in de psychodynamische psychotherapie. Ze werkte vele jaren samen met Salvador Minuchin (de geestelijk vader van structurele gezinstherapie). Systeemtheorie noemt ze haar bakermat. Haar eerste boek schreef ze naar aanleiding van de Clinton-Lewinski affaire en was een internationale bestseller in 2007. Het droeg de sublieme titel Mating in captivity (naar een gedicht van D.H. Lawrence). Ondertussen is haar tweede boek uit: The state of affairs of in het Nederlands: Liefde in verhouding. Op de cover van het boek legt een zwart luciferdoosje uit waar het boek over gaat. Twee lucifers in het open doosje, eentje erbuiten. Een vurig beeld met blauwe zwavel tegen een helrode achtergrond. De afstand tussen de twee lucifers in het doosje is groot. De ene lucifer wendt zich af en zoekt schuin contact met de derde lucifer buiten het doosje. Ziedaar, de driehoek met zijn drie hoofdrolspelers.
Perel is een Belgische vrouw die opgroeide als dochter van een naaister in Hoboken, als kind van twee Joods-Poolse holocaustoverlevers. Haar ouders hadden een kledingzaak in de Antwerpse Abdijstraat. In interviews vertelt ze soms openhartig over die wortels en hoe die haar ideeën hebben beïnvloed. Ze benadrukt dat haar ouders na de kampen resoluut voor het leven kozen, voor speelse vitaliteit. Ondanks dat ze bedrogen waren, weliswaar niet door elkaar, maar wel door de mensheid. Erotiek en levendigheid als een tegengif tegen de dood.
Heel wat mensen kennen haar al van haar twee TED-talks over seks en affaires, die online nog steeds veel bekeken worden. Ze is niet alleen therapeut, maar ook schrijver, trainer en spreker. Ook zij is een dwerg op de schouders van reuzen (o.a. Stephen Mitchell, Adam Philips, Gina Ogden, Jack Morin enz.) maar dan wel een dwerg met sexappeal. Ze slaagt er heel verdienstelijk in om het debat een stem (met Frans accent) te geven, een begeesterend en ontschuldigend discours neer te zetten. Haar verhaal slaat wereldwijd aan en brengt een gesprek op gang over het huwelijk en monogamie, over de balans tussen veiligheid en vrijheid, tussen stabiliteit en avontuur. Over ontrouw als een ontdekkingstocht naar het Zelf.
Ze herhaalt zichzelf in haar nieuwste boek, het leidmotief uit haar TED-talks komt terug. Maar zelfs dat stoort weinig, omdat het de consistentie en coherentie van haar denkkader enkel strakker aantrekt. In dit tweede veelgeprezen boek diept ze op een heel verfrissende en inspirerende wijze het tiende hoofdstuk uit haar eerste boek uit. Liefde in verhouding is opgebouwd als een vierluik: Voorbereiding, De gevolgen, Betekenissen en motieven en Voor altijd. Ze schrijft over affaires, niet omdat ze daar per se voorstander van is. Wel omdat die ons veel vertellen over liefdesrelaties. Ze gebruikt ontrouw als toegang tot het complexe landschap van relaties in de eenentwintigste eeuw; en geeft daarmee een unieke inkijk in de spelonken van het menselijk hart.
Perel schetst ook een verhelderende sociologische benadering van de geschiedenis van het huwelijk aan de hand van drie generaties vrouwen: Maria als vrouw uit de jaren vijftig, Silvia als babyboomer en haar tweeling Zac en Michelle, typische millenials. Voor Maria was het huwelijk voornamelijk een economisch instituut met weinig uitstapmogelijkheden. Silvia kon al haar eigen leven en dus ook de liefde in eigen hand nemen, dankzij feminisme, anticonceptie en abortus. Voor Zac en Michelle brengt het huwelijk dan weer verwachtingen met zich mee die zijn gegroeid tot epische proporties. Anno 2018 trouwen jonge mensen pas nadat ze alle andere belangrijke levenstaken hebben geregeld, in plaats van hoe het vroeger was voor onze grootouders: het huwelijk als een springplank naar volwassenheid en ouderschap. Voor het eerst in de geschiedenis proberen we geborgenheid en avontuur te verenigen in het huwelijk. Bovendien leven we twee keer zo lang. Een huzarenstuk?
Al lezend wordt de lezer uitgedaagd zijn eigen denkbeelden over monogamie, seks en verraad kritisch te onderzoeken en tegen het licht te houden, en niet te blijven hangen in uitgewoonde ideeën en clichébeelden. Perel laat alle diepmenselijke emoties de revue passeren: een duizelingwekkende caleidoscoop van intense gewaarwordingen. Jaloezie, wraak, schaamte, angst, vergelding, hartstocht, macht, met toch steeds een ondertoon van mededogen en mildheid voor alle betrokkenen.
Zelf vind ik het allerlaatste deel misschien wel het boeiendste: ‘Wat kan een huwelijk leren van ontrouw?’ Kunnen we als koppel de affaire gewoon overslaan, ons de pijn van het verraad besparen en meteen de winst uit de crisis halen, de erotische vitaliteit in onze verbintenis injecteren? Posttraumatische groei zonder trauma? Volgens Perel kunnen we onze relatie onmogelijk affaire-proof maken, en al helemaal niet met controle en veiligheidsmaatregelen. Transgressie (denk aan een overschrijding of een overtreding) wordt daardoor net nog aanlokkelijker. Zelfs in open relaties met duidelijke afspraken, zo benadrukt ze, is er ontrouw. Mensen laten zich overal ter wereld steeds opnieuw verleiden door het verbodene. Als we afspreken dat enkel tongzoenen met een derde niet kan, dan zal net die kus voortaan de ultieme verlokking belichamen, met grensoverschrijding als drijfveer. De kracht van het verbodene is een deel van wie we zijn, van onze condition humaine. We moeten eerder leren leven met de onzekerheden. Ze moedigt koppels aan om hier open, emotioneel riskante gesprekken over te voeren, die nieuwsgierig maken naar elkaar. Spelen met rondzwervende verlangens en de energie van die verlangens terugvoeren naar de partnerrelatie. De verleiding van het verbodene niet negeren, maar de kracht ervan temperen door het uit te nodigen in de relatie. Bovenal moedigt ze geliefden aan om het gesprek over al deze complexe zaken aan te gaan, het erover te hebben, en niet te wachten tot het onheil geschied is en de crisis ons daar toe dwingt.
Dit bijzondere boek brengt literatuur die een beetje schuurt, knaagt aan de randen van onze normen en waarden. Het zet onze vanzelfsprekende overtuigingen wat op losse schroeven en daagt ons uit om platitudes te overstijgen. De realiteit is gelaagder en ingewikkelder dan we spontaan denken. In het boek vindt de lezer ook meer dan genoeg troost door herkenbaarheid: die slingert als een rode draad doorheen de hoofdstukken.
Perel biedt leesvoer voor koppels, bedriegers en bedrogenen, maar ook voor relatietherapeuten. Ze biedt kapstokken en bruikbare concepten om mee aan de slag te gaan met paren, maar werkt geen omlijnde methode uit, laat staan een protocol. Ze schetst eerder een benadering. Toch heb ik er veel aan als relatietherapeut in de sessies met koppels. Een interview uit The Guardian beëindigt ze als volgt: ‘I absolutely don’t think I’m for everyone.’ Ook dit boek, haar stijl en haar ideeën zijn niet bruikbaar voor iedereen. Desalniettemin is het verrijkend om eens door een hele andere bril te kijken.
Dat Perel geen kleur bekent doorheen haar boek, of toch niet echt, werkt ook als een soort van cliffhanger. De lezer wacht onbewust ongeduldig op de ontknoping. Er volgen echter helemaal geen sterke confidenties zoals bijvoorbeeld de nochtans door haar geprezen Beyoncé in haar zesde album 'Lemonade' wel deed. Ik betrap mezelf erop al lezend uit te kijken naar een ontboezeming. Op welke manier verhoudt ze zich persoonlijk tot het thema? Wat vindt ze er van, als ze haar morele neutraliteit even opschort en vanuit haar eigen menselijke weerloosheid en verlaatbaarheid spreekt? Die ontboezeming blijft uit, en dat werkt voor mij als een spanningsboog: ik wacht op een clou of ontknoping die er niet komt.
In het beste geval zet dit werk aan tot autonomie van denken van de lezer, bijvoorbeeld door te beseffen dat alles van waarde weerloos is, dat exclusiviteit een eigenschap is van alles wat waardevol is en dat we allemaal een diepgeworteld verlangen hebben om voor die ene persoon de allerbelangrijkste te zijn. In het slechtste geval kan dit boek beschouwd worden als een geraffineerde vrijbrief voor wie zichzelf wil bedienen?
Kleur bekennen is wat uitgerekend de filosoof die op de cover van haar boek geciteerd wordt, wel doet, zij het met milde ironie. Alain de Botton (2012) noemt een huwelijk een kooi, maar ook een mirakel van beschaving en vriendelijkheid waar we allebei elke dag dankbaar voor mogen zijn.
Jasmien Peeters is filosoof, contextueel systeemtherapeut en (EFT) relatietherapeut. Ze werkt voor Duet relatiebemiddeling en in haar eigen praktijk. E-mail: jasmien@focus-op-verbinding.be .
Literatuur Botton, A.de (2012). How to think more about sex. London: Pan Macmillan.
gepost door Jasmien